Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Үндэсний баяр наадмын тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.3, 8.6, 8.8-д заасан болзол хангасан уяачдад Монгол Улсын цол хүртээх тухай 148 дугаар зарлигийг 2021 оны зургадугаар сарын 2-ны өдөр гаргажээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигийн дагуу цол хүртээх ёслол өнөөдөр (2021.06.04) Төрийн ёслол, хүндэтгэлийн Их танхимд боллоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 148 дугаар зарлигаар Монгол Улсын Тод манлай 5 уяач, Монгол Улсын Манлай 22 уяач, Монгол Улсын Алдарт 26 уяач төрсний дотор нэг эмэгтэй уяач буюу Эрдэнэ-Очирын Цолмон багтжээ. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Монгол Улсын Алдарч уяач цол хүртсэн Эрдэнэ-Очирын Цолмонтой ярилцлаа.

-Танд Монгол Улсын Алдарт уяач цол хүртсэнд баяр хүргэе. Эмэгтэй уяач олон байдаггүй учраас та өнөөдрийн содон дүр боллоо?

-Баярлалаа. Би Ховд аймгийн уугуул хүн. Өнөөдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Алдарт уяач цол хүртсэндээ маш их баяртай байна. Энэ хүртэл надтай хамт явсан, намайг дэмжиж байсан ханьдаа, ээж аав, ах дүү, хамаатан саданд талархал илэрхийлмээр байна. Намайг маш сайн дэмждэг. Миний хань Монгол Улсын Манлай уяач Т.Энхбат гэж хүн бий. Миний дүү Э.Тамир бас морь уядаг. Намайг яг өдий зэрэгт хүргэж, морины уяа сургаж өгсөн Монгол Улсын Тод манлай уяач Ц.Дуламсүрэнд онцгойлон талархал илэрхийлье.

-Та анх хэзээнээс морь уяж эхэлсэн бэ?

-Уяач болгоны ард эхнэр нь байдаг. Уяачдын эхнэрүүд яг л надтай адилхан, морь уялцах үед нь уялцана, хоолыг нь тааруулна, уралдаанч хүүхдүүдийнхээ хоол ундыг зэхнэ гээд ажилтай байдаг. Морь уяхад арын фронт маш чухал. Надтай адилхан маш олон эмэгтэйчүүд байгаа гэж бодож байна. Би монгол эмэгтэй болж төрсөндөө маш их бахархдаг. Морин уралдаан бол бидний сэтгэл зүрхэнд оршдог үнэт өв. Би үүнтэй 2004 оноос хойш холбогдоод явж байна.

-Та 17 жил морь уяж байгаа юм байна. Таны гаргасан онцлох амжилтуудаас сонсож болох уу?

-Надад хамгийн анх Сүхбаатар аймгийн Мөнххаан сумын Б.Пүрэвжав гэдэг хүнээс “Наран шарга” азарга маань ирж байлаа. Энэ азарга манай адууны эхийг тавьсан гэж хэлж болно. Надад маш олон сайхан хүлэг бий. Өнөөдөр би “Төгс хүрэн” азаргаа онцолмоор байна. Миний “Төгс хүрэн” азарга 2008 онд Дундговь аймгийн Сайхан-Овоод уралдаж, аман хүзүүдсэн. Мөн тэр зундаа Алтан овооны наадамд дөрвөөр давхисан.

-Эмэгтэй хүн морь уяж болдгийн нэгэн бодит жишээ нь Та болж, өнөөдөр Алдарт уяач цолоо хүртлээ. Та ямар уяачаас үлгэр дуурайл авдаг вэ?

-Монгол Улсын Алдарт уяач Хорлоодой гэж мундаг эмэгтэй байсан. Тэр хүнээс урам авдаг байсан. Бас би анх Гавжийн шандад морь уяж байхдаа Сундуй гэдэг шарга морьтой настай уяачтай танилцсан. Тэр хүн “Чи моринд нүдтэй юм байна. Би чамд уяаныхаа эрдмээс зааж өгнө” гэж хэлж байсан. Тэр хүн өөд болохоосоо өмнө надад морь хэрхэн уях талаар нарийн ширийн зүйлсийг зааж өгсөн. Надад урам өгдөг олон уяач бий.

-Сайн уяачийн нууц гэж байдаг уу? Адууг хэрхэн сайн уях вэ?

-Миний бодлоор сайн уяачийн нууц гэж байхгүй, харин сайн хүний нууц гэж байдаг. Хүн хүнээрээ л байх нь чухал. Ганцхан өөрийгөө биш бусдыг хайрлах, амьтныг хайрлах сэтгэл чухал. Хүний энэрэнгүй сэтгэл, хайрлах сэтгэлийг адуу мэддэг. Ер нь дан ганц адуу биш, амьтад бүгд мэдэрдэг. Тийм учраас хүнтэй тогтоосон нарийн холбоо гэж байдаг. Амьтан ч гэсэн сэтгэлтэй учраас уяагаар биш сэтгэлээр холбогдох, тийм нандин холбоо үүсгэх хэрэгтэй гэж хэлмээр байна.

Би Ардын хувьсгалын 100 жилийн Үндэсний баяр наадамд хонгор азаргаа уяж сойно гэсэн бодолтой байгаа. Өнөөдөр адуу руугаа явах байсан боловч ийм сайхан үйл явдал болсон учраас маргааш явна.

Монгол Улсын Тод манлай уяач цолыг

Завхан аймгийн Яруу сумын харьяат Дашзэвэгийн Дагвадорж,

Төв аймгийн Баян-Өнжүүл сумын харьяат Түмэндэлгэрийн Ихбаяр,

Өмнөговь аймгийн Булган сумын харьяат Намдагийн Хүрлээ,

Хөвсгөл аймгийн Шинэ-Идэр сумын харьяат Чулуунбатын Цэрэнбат,

Завхан аймгийн Цагаанхайрхан сумын харьяат Дариймаагийн Чулуунбат нарт,

Монгол Улсын Манлай уяач цолыг:

Говь-Алтай аймгийн Баян-Уул сумын харьяат Пүрэвдоржийн Алтансүх,

Ховд аймгийн Дарви сумын харьяат Үржинбадамын Атарсайхан,

Ховд аймгийн Цэцэг сумын харьяат Начингийн Баасанжав,

Төв аймгийн Алтанбулаг сумын харьяат Батмөнхийн Батхүү,

Өмнөговь аймгийн Хүрмэн сумын харьяат Хоохорын Бадамсүрэн,

Өвөрхангай аймгийн Хархорин сумын харьяат Занабазарын Батбаяр,

Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын харьяат Гончигбатын Батболд,

Улаанбаатар хотын Сүхбаатар дүүргийн харьяат Балдоржийн Баярдорж,

Дундговь аймгийн Хулд сумын харьяат Бандиагийн Баярсайхан,

Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын харьяат Чойдогсүрэнгийн Бямбасүрэн,

Хөвсгөл аймгийн Шинэ-Идэр сумын харьяат Доржпүрэвийн Ганхуяг,

Ховд аймгийн Чандмань сумын харьяат Батчулууны Ерөөлт,

Баянхонгор аймгийн Баянбулаг сумын харьяат Чинбатын Махбал,

Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр сумын харьяат Мандахын Мөнхбат,

Төв аймгийн Баян сумын харьяат Баасансүрэнгийн Нямжав,

Төв аймгийн Зуунмод сумын харьяат Чулуунбатын Сугар,

Өвөрхангай аймгийн Есөнзүйл сумын харьяат Пүрэвийн Сэргэлэн,

Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын харьяат Төмөрбаатарын Ууганбаяр,

Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын харьяат Баасангийн Цэдэв,

Дундговь аймгийн Дэлгэрцогт сумын харьяат Цэрэндагвын Цэрэнбал,

Төв аймгийн Сэргэлэн сумын харьяат Сашкагийн Эрдэнэбат,

Төв аймгийн Алтанбулаг сумын харьяат Тагарваагийн Эрдэнэбулган нарт,

Монгол Улсын Алдарт уяач цолыг:

Улаанбаатар хотын Хан-Уул дүүргийн харьяат Мягмарсүрэнгийн Алтан-Очир,

Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын харьяат Ганбаатарын Ариунболд,

Төв аймгийн Баянцагаан сумын харьяат Цэндхүүгийн Батболд,

Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын харьяат Нямын Баттөмөр,

Дундговь аймгийн Дэрэн сумын харьяат Гүрбазарын Бат-Эрдэнэ,

Төв аймгийн Сэргэлэн сумын харьяат Эрдэнэбатын Баянзул,

Орхон аймгийн Жаргалант сумын харьяат Хишигсүрэнгийн Баярсайхан,

Архангай аймгийн Их тамир сумын харьяат Түргэнтөрийн Ганболд,

Төв аймгийн Алтанбулаг сумын харьяат Дугаржавын Ганзориг,

Өвөрхангай аймгийн Баянгол сумын харьяат Төмөрпүрэвийн Ганзориг,

Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын харьяат Сайрийсүрэнгийн Гантөмөр,

Архангай аймгийн Хотонт сумын харьяат Дуламсүрэнгийн Лхагвасүрэн,

Сүхбаатар аймгийн Халзан сумын харьяат Рагчаагийн Мөнхтөр,

Завхан аймгийн Завханмандал сумын харьяат Цэрэндоржийн Мөнххуяг,

Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын харьяат Эзэнмөнхийн Мөнх-Эрдэнэ,

Төв аймгийн Баянцогт сумын харьяат Чулуунбаатарын Отгонбаяр,

Булган аймгийн Дашинчилэн сумын харьяат Чойдоржийн Содном,

Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын харьяат Хүүгийн Түмэнбаяр,

Улаанбаатар хотын Сүхбаатар дүүргийн харьяат Хүрэлбаатарын Улам-Өрнөх,

Өвөрхангай аймгийн Тарагт сумын харьяат Чимэддоржийн Хишигбаатар,

Улаанбаатар хотын харьяат Эрдэнэ-Очирын Цолмон,

Төв аймгийн Баянцогт сумын харьяат Мөнхбатын Цэрэнжав,

Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт сумын харьяат Гончигийн Чинзориг,

Говь-Алтай аймгийн Халиун сумын харьяат Гантөмөрийн Чинзориг,

Дундговь аймгийн Өлзийт сумын харьяат Дэмчигцоодолын Эрболд,

Дундговь аймгийн Хулд сумын харьяат Жаргалсайханы Эрдэнэтөгс нарт тус тус хүртээлээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга цол хүртээснийхээ дараа

“Уяачид аа,

Улсын цол хүртэгсэд ээ,

Дэлхий нийтэд тархсан цар тахлаас шалтгаалан сүүлийн хоёр жил уяачдын цол олголгүй өнжсөн учраас Үндэсний баяр наадмын тухай хуульд заасан болзлыг хангаж, 2019, 2020 оны улс, аймаг, бүсийн наадамд амжилттай оролцсон уяачдад Тулгар төр, Их Монгол Улс, Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал, Ардын хувьсгалын тэгш ойн босгон дээр Монгол Улсын цол хүртээлээ. Бүгдэд нь баяр хүргэе.

Монгол наадмын салшгүй бүрэлдэхүүн хэсэг болсон хурдан морины уралдаан бол үндэсний өв их соёл, монгол үндэстний ижилсэл бас ялгарал билээ. Биднийг морьтон монгол хэмээн таньдаг, бид мориороо бахархаж, морио дээдэлдэг ард түмэн.

Морин уралдааныг спортын зэрэгт хүргэж, уяачдын амжилтыг бодитоор биежүүлж, хэрэгжүүлж байдаг унаач хүүхдийн асуудал нийгмийн хурц хэлэлцүүлгийн сэдэв болоод удаж байна. Нэг талаас уламжлал, морин уралдааны нөхцөл, боломжийн асуудал, нөгөө талаас хүүхдийн аюулгүй байдал, эрүүл мэнд, нийгмийн болон санхүүгийн асуудал энд мөргөлддөг юм. Олон жил яригдаж, тодорхой шийдлүүд олж байгаа ч асуудал зүгшрээгүй, нэг мөр шийдэгдээгүй л байгааг уяачид анхааралдаа аваарай.

Улсын цол шагнагдсан манлайлагч уяач Та бүхэнд энэ мөчид улсын эрхэм цолныхоо хариуцлагын хүрээнд унаач хүүхдийн аюулгүй байдал, нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэхэд юуны түрүүнд анхаарч, бусдад үлгэр жишээ байхыг үүрэг болгож захья. Хүүхэд нэгдүгээрт гэдгийг Та бүхэн мэдэж байгаа. Та бүхэнд найдаж байна. Өвөг дээдсээс уламжлан ирсэн морины соёлыг хадгалж, орчин цагийн боломж, шаардлагатай хослуулан монгол морин уралдааныг хөгжүүлж, боловсронгуй болгож, ёс жудгаа дээдэлж, цэвэр ариун байлгах үүрэг улсын цолтнууд Та бүхнээс эхтэй гэдгийг мориор амилсан Төрийн туг, сүлдний өмнө энэ танхимаас ухамсарлаарай гэж хүсье.

Үүнээс гадна морин уралдааны шүүлт, шалгаруулалт, морьдын ангилал зэргийг тойрсон ужиг хэрүүл маргаан, хардлагыг уяачид өөрсдийн галаас эхлээд холбоодынхоо түвшинд ярилцан хэлэлцэж, монгол наадмыг маргаангүй, шударга явуулдаг болгох тал дээр анхаарч, ойрын хугацаанд шийдвэрлэх хэрэгтэй. Өнгөрсөн жил хууль ёс, дэг журмыг сахиулах ёстой морины комисс нь авлига, хээл хахуулийн асуудалд холбогдсон ноцтой хэл ам гарсан. Морин уралдаан нэг талаас уламжлалт соёл, нөгөө талаас спорт бөгөөд аль аль талаасаа нийт ард түмний цэнгэл баяр юм. Үндэсний баяр наадамтай холбоотой авлигын үйлдэл бол үндэсний өв соёл, ард түмний итгэл үнэмшлийн эсрэг гэмт үйлдэл гэж үзэхээс өөр аргагүй. Үүнийг хуулиар нарийвчлан зохицуулах ч шаардлага байсаар байна. Авлигаас ангид, шударгаар, хүлгийн шандас, уяачийн эрдмийг сорьж, үнэн хурдыг үзэн наадах нь монгол түмний хүсэл юм. Тийм учраас уяачид Та бүхэн холбооны хэмжээнд ийм ёс бус зүйлсийг цэгцлэх, нийтэд ойлгомжтой, ид тод, шударга дүрэм журам, шалгаруулалттай болох онцгой шаардлага байгааг иргэдийн өмнөөс захиж, дамжуулъя.

Эрхэм уяачид аа,

Наадамд амжилттай оролцож, өндөр амжилт гаргасанд тань дахин баяр хүргэе. Уясан морьд тань жавхаатай, хурдтай байг. Уралдаан тэмцээн тань шударга, уралдсан уяачид нь сэтгэл хангалуун байг ээ.

Мөнх тэнгэрийн хүчин дор монгол наадам үеийн үед тэгш шударга болж, монгол түмнийг ашид цэнгүүлж байх болтугай” гэлээ.